Các
cụ già trong bản kể lại, trước đây lễ cầu mưa do dòng họ Lường ở Nà Bó
tổ chức, đây là dòng họ lớn, có uy tín trong bản. Ngay cả trong thời kỳ
phong kiến, phìa tạo (quan) trong bản cũng phải chấp nhận cho dòng họ
Lường làm lễ cầu mưa. Trước đây, năm nào dân bản cũng làm lễ cầu mưa,
tuy nhiên sau đó chiến tranh, rồi điều kiện kinh tế không cho phép, lễ
cầu mưa bị ngưng lại một thời gian. Đến năm 2011, dân bản họp và thống
nhất khôi phục hoạt động tín ngưỡng này, vừa để gìn giữ một lễ hội
truyền thống có từ lâu đời, vừa giúp cho thanh niên trong bản hiểu được
những giá trị văn hóa đặc sắc mà cha ông để lại.
Trang trí cây nêu cho lễ cầu mưa
|
Người
góp công lớn nhất trong quá trình khôi phục lễ cầu mưa là bà Lường Thị
Chức, 93 tuổi, vốn là con gái của một ông thầy mo. Từ nhỏ, bà đã theo
cha đi dự các lễ cúng trong năm, nên bà nắm rõ và thuộc từng khâu của lễ
cầu mưa. Trong suốt thời gian lễ cầu mưa bị gián đoạn, bà vẫn tự làm
một lễ cúng nho nhỏ vào đúng ngày rằm tháng 2 tại nhà, cũng có đầy đủ
vật dụng, đồ lễ cần thiết. Khi khôi phục lễ cầu mưa năm 2011, bà đã cung
cấp đầy đủ thông tin về cách làm, trình tự và lễ vật cho những người
thực hiện. Đích thân bà cũng tham gia các khâu chuẩn bị cũng như thực
hiện cho lễ cầu mưa.
Lễ cầu mưa
thường diễn ra vào rằm tháng 2 (âm lịch), và dân bản phải chuẩn bị trước
đó cả tháng trời. Chiều tối hôm trước khi lễ cầu mưa diễn ra, bà Lường
Thị Chức đã thực hiện một lễ cúng Thổ địa nho nhỏ tại địa điểm hôm sau
diễn ra lễ cầu mưa. Lễ cúng Thổ địa có hoa quả, trứng, một con gà, một
bộ quần áo của trưởng bản. Lời cúng đơn giản, nôm na rằng lâu nay trời
khô hạn, cây cối không có nước nên khô héo, vật nuôi ốm yếu, vạn vật
không sinh sôi nảy nở được, nay chúng tôi xin phép Thổ thần Thổ địa được
tổ chức lễ cầu mưa, mong các ngài giúp cho buổi lễ được suôn sẻ, trọn
vẹn.
Sáng sớm hôm sau, khi mặt trời
ló rạng, một bà góa trong bản quẩy đôi gánh buộc những ống bương đựng
nước đi tới từng nhà gọi chị em phụ nữ cùng ra mó nước. Sở dĩ phải là bà
góa bởi vì câu chuyện ban đầu xuất phát từ việc trời khô hạn, mọi người
muốn làm lễ cầu mưa nhưng lại e ngại, sợ ông Trời nổi giận sẽ phạt. Khi
đó, một bà góa đã tình nguyện đứng ra làm người hy sinh, cùng thầy mo
đi cầu mưa, bà nói rằng nếu ông Trời phạt, bắt phải chết, thì chỉ mong
dân bản hãy làm lễ cúng cho bà hàng năm. Nối tiếp tục cũ, năm nào lễ cầu
mưa cũng phải có một bà góa tham gia. Bà góa cùng các chị em trong bản,
thường là những người đã có gia đình và ở tuổi trung niên, ra mó nước
thực hiện nghi lễ đầu tiên của lễ cầu mưa, là làm một lễ cúng tại mó
nước và xin phép gánh nước về. Cùng đi với các chị em là thầy mo và
người dân trong bản đi thành đoàn phía sau.
Khi
đoàn từ mó nước trở về, cây nêu cũng đã được dựng xong tại bãi đất
trống đầu bản. Điểm đặc biệt của cây nêu này là vật trang trí gồm những
con chim, con ve đan bằng nan, bên cạnh những cái lồng nhỏ đặt trứng gà,
vỏ ốc, vỏ trai... Tương truyền, chim và ve mang lời khấn của dân bản
tới ông Then (ông Trời), còn vỏ ốc, vỏ trai tượng trưng cho sự khô hạn,
nước thiếu đến mức các loài vật sống dưới nước cũng chết.
Bắt
đầu vào lễ cúng, một người đại diện cho ông Then ngồi phía trên, hướng
mặt về phía lễ. Thầy mo ngồi dưới, cùng với những người vừa đi lấy nước
ngoài mó nước, dân bản ngồi chung quanh xa xa phía sau. Thầy mo đọc bài
cúng kể cho ông Then biết nỗi khổ của dân làng khi không có mưa. Kết
thúc bài cúng, ông Then bưng chậu nước đi vòng quanh, vừa đi vừa vẩy
nước vào tất cả những người dự lễ. Sau đó, dân bản cùng nhau múa xoang,
hát hò và chơi trò chơi dân gian...
Mới
được khôi phục hai năm nay, nhưng lễ cầu mưa được bà con đón chờ và ủng
hộ hết lòng. Bà Lường Thị Thay, bản Nà Bó cho hay, trước đây bản trên
và bản dưới hay cãi nhau về chuyện nguồn nước, năm trước làm lễ cầu mưa
xong thì mưa to, người dân bản dưới đã lên cảm ơn dân bản Nà Bó và mâu
thuẫn cũng không còn. Bà Thay cũng cho biết, bản đang đề nghị xã, huyện
đưa lễ cầu mưa vào danh sách lễ hội hàng năm của địa phương.
• Theo DBND