Chương trình hội thảo và biểu
diễn “Lên đồng – Bảo tàng sống của người Việt” tối 23/2 đã khiến Trung tâm Văn
hóa Pháp - L’Espace (24 Tràng Tiền, Hà Nội) lần đầu tiên rơi vào tình trạng quá
tải. TS Nguyễn Xuân Diện (Viện nghiên cứu Hán Nôm) chắc sẽ không còn rơi nước
mắt khi biết
được rằng có hàng trăm bạn trẻ đứng theo dõi chương trình của ông qua màn ảnh
lớn bên ngoài trung tâm. Viện trưởng Viện Nghiên cứu văn hóa – GS.TS Ngô Đức
Thịnh thẳng thắn trả lời mọi câu hỏi khi bị nghi ngờ về việc nghiên cứu lên đồng
để “tiến căn trình đồng mở phủ”…
Không nặng nề và khô cứng, cuộc nói chuyện đầy lí
thú của GS Ngô Đức Thịnh
và TS Nguyễn Xuân Diện đã xóa tan khoảng cách giữa khán giả trẻ tuổi và những
người am hiểu về lên đồng.
GS Thịnh đưa một ví dụ sinh động
về thái độ với hoạt động Lên đồng hiện nay: “Lên đồng chỉ giống một đứa trẻ mới
sinh ra, những kẻ "đồng đú - đồng đua" khiến đứa trẻ đó bị bẩn. Bỏ rơi đứa bé là
điều không nên, hãy gột rửa cho nó như người Việt ta có câu gạn đục khơi trong
mới là hành động đúng đắn”.
Lên đồng là một bảo tàng sống
TS Nguyễn Xuân Diện thu hút sự
chú ý bằng lời trích dẫn của một học giả nước ngoài trước khi đưa ra lí giải:
“Lên đồng có đầy đủ âm sắc của âm nhạc Việt qua hát chầu văn và dàn nhạc chầu,
các điệu múa và trang phục thiêng của các vùng miền cũng được thể hiện. Rồi mỹ
nghệ chế tác tinh xảo cùng nghệ thuật điêu khắc, hội họa qua các đồ dâng cúng,
tranh thờ, tượng Phật… Đặc biệt hơn cả, do không phải kiêng nên lên đồng còn tôn
vinh văn hóa ẩm thực Việt Nam qua các sản vật của ba miền đất nước khi dâng hầu”
GS Đức Thịnh cho rằng: “Lên đồng
là bảo tàng sống vì ba lí do. Các nhân vật lịch sử được sống lại và nhập hồn vào
thanh đồng qua quần áo, điệu múa chứ không phải là bức tượng trong tủ kính. Tính
đa văn hóa và bình đẳng giữa các dân tộc Việt Nam thông qua điệu nhạc nhảy múa
của những giá chầu là lí do thứ hai. Và cuối cùng việc thờ đạo Mẫu như câu nói
tháng 8 giỗ cha, tháng 3 giỗ mẹ là biểu hiện của nét văn hóa gia đình đặc trưng
của người Việt”.
Giá hầu Đức Trần Triều mang tính “saman” nặng hơn
khi thanh đồng dùng thanh sắt nhọn
đâm xuyên qua má và xuyên qua quả cau lúc “nhập hồn”
Cấm người có “căn” tức là cấm
họ trở lại cộng đồng !
Với những điều tra của mình, GS
Ngô Đức Thịnh đã khẳng định: “Gần 100% những người có “cơ đầy” mắc các bệnh tật
sau khi trình đồng đều thoát bệnh”. Ông nhấn mạnh rằng: “Đây không phải mê tín
dị đoan mà nhân tố quan trọng nhất đó chính là niềm
tin vào những thứ mang tính chất
siêu nhiên, những cái con người không giải thích được”.
Đặt ngược vấn đề vị GS cũng thẳng
thắn nói: “Nếu như chúng ta cấm những người có “căn” và có nhu cầu hầu đồng để
giải tỏa niềm tin tôn giáo thì liệu có giống chúng ta đã đẩy họ ra khỏi cộng
đồng? Tôi thấy câu trả lời đã có khi chúng ta nhìn vào số lượng và sự quan tâm
tới buổi hội thảo ngày hôm nay”
Ông cũng nói thêm rằng, hiện nay
có nhiều người có khả năng tìm mộ như bà Trần Ngọc Ánh (có công tìm ra phần một
của cố Tổng Bí thư Hà Huy Tập đã được nhà nước công nhận) đang được tổ chức của
ông kêu gọi tập hợp để nghiên cứu và giải thích một cách khoa học.
Chính chúng ta tự làm hỏng đạo
Mẫu
Không thể phủ nhận, một trong
những nguyên nhân khiến hoạt động lên đồng “có tính chất mê tín dị đoan” bị cấm
theo Nghị định 75 là từ chính những người đã lợi dụng nó cho những động cơ không
lành mạnh. GS. Ngô Đức Thịnh trong buổi đăng đàn cũng đã phải thừa nhận: “Chính
chúng đã làm hỏng đạo Mẫu. Không có một tôn giáo nào trên thế giới dạy con người
ta làm điều xấu, chỉ có con người lợi dụng tôn giáo tín ngưỡng đó làm điều xấu
mà thôi.”
Khép lại buổi nói chuyện, GS
Thịnh một lần nữa đã kêu gọi ngay chính những “ông đồng bà cốt” hãy tự chấn
chính lại “ngôi nhà thánh Mẫu” để mọi người nhìn vào đó và công nhận đạo Mẫu,
ghi nhận lên đồng là một hoạt động văn hóa tốt đẹp mà ông cha đã để lại.
Thanh đồng Trần Đức Hạnh biểu
diễn các giá Mẫu, giá Đệ Nhị, Ông Bảy, Bà chúa Thượng ngàn, Cô Bơ
Buổi biểu diễn lên đồng công khai
lần đầu tiên tại trung tâm Hà Nội đã được tổ chức một cách bài bản, khoa học và
nghiêm túc đã “giải oan” cho một “bảo tàng sống” của văn hóa dân tộc vốn bị mang
tiếng lâu nay.